مقایسه و تحلیل اشعار ناصرخسرو قبادیانی و اندیشه‌های فلسفی لایب نیتس از نظر روش‌شناسی کلامی
کلمات کلیدی:
حکیم ناصرخسرو, لایب نیتس, ادبیّات تطبیقی, علم کلام, جبر و اختیارچکیده
نویسنده در این پژوهش درصدد است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی به بررسی و مقایسۀ موضوع جبر و اختیار در آثار ناصرخسرو قبادیانی و لایب نیتس بپردازد. مسئله جبر و اختیار از قدیمی‌ترین و چالش برانگیزترین موضوعات نظری در فلسفه و کلام است و شاعران و اندیشمندان ایران و جهان دیدگاههای گوناگونی نسبت به این مسئله داشتهاند. لایب‌نیتس، فیلسوف برجستۀ آلمانی قرن هفدهم، دربارۀ موضوع جبر و اختیار، معتقد است که جهان به‌وسیلۀ قوانین الهی اداره می‌شود و هر رویداد دارای علّت و معلول خاصی است و بر این باور است که خداوند به انسان‌ها، آزادی اراده داده است تا بتوانند تصمیم‌گیری کنند. این دیدگاه، ترکیبی از جبر و اختیار را نشان می‌دهد، به این معنا که جهان دارای نظمی است؛ اما انسان‌ها نیز در انتخاب‌های خود آزاد هستند. ناصرخسرو، فیلسوف و شاعر ایرانی قرن پنجم هجری هم در آثارش به مفهوم جبر و اختیار پرداخته است. او معتقد است که جهان تحت قدرت و ارادۀ الهی قرار دارد و همۀ رویدادها بر اساس مشیت الهی رخ می‌دهد. همچنین به آزادی ارادۀ انسان اشاره کرده و معتقد است که انسان اختیار دارد و مسئول تصمیم‌گیری در زندگی خودش است. نتیجۀ پژوهش بیانگر آن است که ناصرخسرو دیدگاهی تلفیقی نسبت به جبر و اختیار داشته است که هم تأکید بر تعیین الهی و هم بر آزادی ارادۀ انسان را در برمی‌گیرد؛ ولی لایب‌نیتس با تفکیک میان ضرورت مطلق و ضرورت شرطی و با استفاده از نظریۀ جهان‌های ممکن، تلاش کرده است که اختیار انسان را در برابر تعیین الهی حفظ کند.
دانلودها
مراجع
1. Ebrahimi A. A Comparative Study of the Concepts of Predestination and Free Will in Rumi's Masnavi and Attar's Poetry. Comparative Literature Journal. 2023(25):239-71.
2. Abd al-Hakim K. Rumi's Mysticism. Tehran: Elmi Press; 2010.
3. Kheidaei L. A Comparative Study of Predestination and Free Will in the Views of Leibniz and Allameh Tabatabaei. Philosophy of Religion. 2019(2):317-42.
4. Kupa F. Theological Beliefs in the Works of Nasir Khusraw [M.A. Thesis]. Tehran: Tarbiat Modarres University; 1996.
5. Riahi AA. Judging Philosophical Views of Leibniz and Clarke Based on Sadr al-Muta'allihin's Views [M.A. Thesis]. Tehran: Tarbiat Modarres University; 1997.
6. Clarke S. The Leibniz–Clarke Correspondence. Tehran: Boostan-e Ketab Institute; 2002.
7. Rezaei M. Theodicy and Divine Justice. Tehran: Sohrevardi; 2004.
8. Ibn Faris Aa-HA. Muʿjam Maqayis al-Lughah. Cairo: Mustafa al-Babi al-Halabi; 2010.
9. Raghib Isfahani HiM. Alfāz al-Qurʾān. Tehran: Al-Maktaba al-Murtazawiyya; 2013.
10. Tusi KNa-D. Treatise on Predestination and Free Will. Qom: Qom Press.
11. Aristotle. Nicomachean Ethics. Tehran: University of Tehran Press; 1989.
12. Avicenna HiA. Al-Shifa (Theology). Qom: Maktabat Ayatollah al-Marashi; 2025.
13. Tahanawi MiAiA. Kashshaf Istilahat al-Funun. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah; 2006.
14. Tabatabaei MH. Tafsir al-Mizan. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah; 2013.
15. Subhani J. Encyclopedia of Islamic Doctrines and Sects. Qom: Imam Sadiq Research Institute; 2004.
16. Nasr Tork M. Indicators of the Influence of Ashʿari and Muʿtazili Theology in Sanaei's Hadiqah. Comparative Literature Journal. 2021(17):118-35.
17. Sharif MM. History of Philosophy in Islam. Tehran: Center for University Publications; 1983.
18. Leibniz GW. Philosophical Papers and Letters. London: Routledge; 1956.
19. Leibniz GW. Monadology and Other Philosophical Essays. Tehran: Islamic Revolution Publications; 1993.
20. Latta W. Leibniz's Philosophy. Tehran: Hermes; 2005.
21. Bréhier É. History of Philosophy. Tehran: Hermes; 2006.
22. Copleston F. History of Philosophy, Vol. 4. Tehran: Elmi va Farhangi; 2001.
23. Nasir Khusraw Q. Divan of Poetry. Tehran: McGill Institute of Islamic Studies; 1978.
24. Fathi Dorjoon B. Intertextual Relations in the Poetry of Nasir Khusraw and Sanaei [M.A. Thesis]. Ardabil: Mohaghegh Ardabili University; 2019.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2024 عظیمه صباغ نیا (نویسنده); حمیدرضا اردستانی رستمی; فرزانه یوسف قنبری, مسعود خردمند پور (نویسنده)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
