رویکردی جامعه شناختی به تفکر مولوی در باب نظریه جبر و اختیار (با تکیه بر مثنوی معنوی)

چکیده

        جامعه‌شناسی ساختارگرا، رویکردی نظری برای شناخت نظام‌ها و ساختارهای اجتماعی است که مفاهیم و رفتارهای اجتماعی را شکل می‌دهند.  این نوع از جامعه شناسی تلاشی برای استفاده از مدل­ها و نظریه­ها جهت تبیین و توسعه سیستم­ها و ساختارهای جامعه است که بر اساس مدل سازی و الگوسازی طرح بندی می­شوند. مطالعه­ی جامعه شناختی حکایت‌های مثنوی از آنجا که مروری بر چگونگی تفسیر و نحوه‌ی واکنش اعضای اجتماع به حوادث و پدیده­های مختلف است، می­تواند نقدها  و تحلیل­های معتبر و قابل قبولی در باره­ی جامعه­ی زمان آفرینش این اثر ارائه دهد. با استفاده از الگوها و نمودارهای مختلف و نقد و تحلیل­های مبتنی بر این الگوها و مدل­ها و همچنین با تجزیه و تحلیل حکایت­های مثنوی، بر اساس الگوها و مدل­های ذکر شده، امکان درک همه جانبه­ای از رفتار و واکنش اعضای جامعه به مسائل مختلف فراهم می­ود. این مطالعه جامعه شناختی می­تواند به شناسایی علل زمینه‌ای در پس رفتارها و واکنش‌های خاص و نیز تأثیرات آن‌ها بر پویایی اجتماعی کمک کند. علاوه بر این، می‌تواند بینشی در مورد نحوه تعامل سیستم‌های اجتماعی مختلف با یکدیگر ارائه دهد، که به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر در مورد بهترین نحوه­ی مدیریت بر نهادهای اجتماعی کمک کند. ازجمله کنش­ها واکنش‌های افراد در جامعه که تعاملات افراد را در موقعیت­های مختلف اجتماعی تحت تأثیر قرار می­دهد، اعتقاد به جبر مطلق یا  اختیار تام در انجام امور زندگی روزمره است. از بررسی دفترهای شش گانه مثنوی، این نتیجه حاصل شد که موضوع  فوق پیچیده و بحث برانگیز وتا حدودی غیر قابل تفکیک می‌باشد. مولانا از ابراز نظر جزمی و قطعی درباره­ی این موضوعات پرهیز نموده است؛ ولی جبری را که مورد سوءاستفاده کاهلان و نادانان می‌شود، مذموم و ناپسند می‌داند و اختیاری را که موجب زیاده خواهی و هرج ومرج می‌شود، ناروا می‌شمرد.