بررسی جلوه‌های علم بدیع در دیوان شعر شوکت بخاری

چکیده

شوکت بخاری از جمله شاعرانی است که در عصر صفویه زندگی کرده است؛ تخلص شوکت در آغاز «نازک» و «تارک» بوده و پس از پیوستن به سعدالدین تخلص شوکت را اختیار کرده است؛ اشعار او از نوع طرز خیال یا نزاکت‌بندی در سبک هندی است که مبتنی بر اغراقات بعید و نازک خیالی است که عمدتاً غزل می‌­باشد. شوکت بخاری از جمله شاعرانی است که با زبانی فصیح و شیوا، در بیان افکار و اندیشه­های خود از آرایه­های بدیعی یعنی صنایع بدیع لفظی و معنوی، بهره بسیار برده است. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل بدیع «لفظی» و «معنوی» در دیوان شعر شوکت بخاری انجام پذیرفته است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام پذیرفته، دیوان شوکت بخاری از دیدگاه بدیع لفظی و معنوی با استفاده از روش کتابخانه­ای-اسنادی و ابزار فیش‌­برداری مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد بسامد جناس تام، جناس مضارع و لاحق، جناس زائد، در دیوان اشعار شوکت بخاری بسیار زیاد و جناس لفظ، جناس خط، جناس ناقص، جناس قلب کم‌ترین بسامد را دارند. در بخش تسجیع، موازنه یکی از اصلی‌ترین و پربسامدترین آرایه‌های لفظی به کار رفته در این اثر می‌­باشد و در بخش تکرار؛ هم حرفی یا هم حروفی، هم صدایی از بسامد بالایی برخوردار هستند.