شبکه‌های ایهام و چندلایگیِ معنا در شعر خواجوی کرمانی

چکیده

ایهام یکی از پیچیده‌ترین و هنرمندانه‌ترین صنایع بدیعی است که به شعر عمق، چندلایگی و ظرفیتِ بی‌پایانِ تأویل می‌بخشد. این مقاله با تمرکز بر یکی از بیت‌های خواجوی کرمانی به واکاویِ لایه‌های پنهانِ معنایی و شبکهٴ ایهام‌های نهفته در آن می‌پردازد. با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، نشان داده می‌شود که چگونه واژگانِ این بیت، هر یک حامل ایهام‌هایی چندگانه‌اند که در پیوند با سنّت ادبی، فرهنگ مادّی، و حتّی روان‌شناسیِ عشق، معناهایی متکثّر و گاه متضاد را به ذهن مخاطب متبادر می‌کنند. مقاله با تکیه بر شواهد متنی و بینامتنی، انواع ایهام‌های مرشحه، تناسب، تبادر، تلمیحی و حتّی موسیقایی را در این بیت شناسایی و تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه خواجو با بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، نه‌تنها تصویری زنده و نمایشی از عشق و قدرت معشوق می‌آفریند، بلکه شعر را به عرصه‌ای برای گفت‌وگوی فعّال با مخاطب و بازآفرینیِ بی‌پایان معنا بدل می‌سازد. این پژوهش، ضمن ارائهٴ نمونه‌های تاریخی و تطبیقی، به کارکردهای روایی، زیبایی‌شناختی، شناختی و حتّی هستی‌شناسانهٴ ایهام در شعر فارسی می‌پردازد و نشان می‌دهد که یکی از دلایل ماندگاری و تأثیرگذاریِ شعر خواجو، در همین بازی‌های ظریف و چندلایهٴ معنایی نهفته است. این مقاله، مخاطب را به سفری در اعماق زبان و خیال می‌برد و او را به کشف دوبارهٴ لذّت و شگفتی در شعر فارسی دعوت می‌کند.