تحلیل روابط بینامتنیتی بوستان سعدی و قصاید متنبّی بر مبنای رویکرد ترامتنیت ژُنت

چکیده

مسئلۀ مهم دراین جستار علاوه بر نمایاندن تأثیرپذیری زبانی و اندیشگی سعدی از متنبّی که براساس ادبیات تطبیقی صورت گرفته‌است؛ معنی آفرینی جدیدی به دنبال داشته و آن کاربردسازی از این نظریه است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای رویکرد ترامتنیت ژنت کاویده می‌شود. بر پایه اصل بنیادینِ بینامتنیت، هیچ متنی، بدون پیش‌متن نیست و متن‌ها همواره بر پایۀ متن‌های گذشته بنا می‌شوند. همچنین، هیچ متن منفردی، جریان یا اندیشه‌ای اتفاقی و بدون گذشته خلق نمی‌شود. یکی از حوزه‌های مرتبط با بینامتنیت که هم برآن تأثیر گذارده و هم از آن تأثیر پذیرفته، دانش‌های تطبیقی است که به تطبیق آثار مرتبط می‌پردازند و این امر ناظر بر ویژگی گفتگومندی متون است. ژولیا کریستوا با ابداع اصطلاح بینامتنیت در دهۀ شصت میلادی به طور رسمی این حوزه از مطالعات را راه‌اندازی کرد. ژرار ژُنت از جملۀ نظریۀ پردازانی است که بینامتنیتی صرفاً نظری را به گونۀ کاربردی بدل کرد و آن را ترامتنیت نام‌گذاری کرد. نتایج حاصل از بازخوانی بوستان سعدی، بیانگر وجود بیش‌متنی و فرامتنی و پیرامتنی و تأثیرپذیری این سراینده برجسته از قصاید متنبّی است. از میان اقسام پنج‌گانۀ دیگر روابط بینامتنی ژنت، که عبارت‌اند از: بینامتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت، سرمتنیت و بیش‌متنیت، روابط فرامتنی در میان بعضی از ابیاتِ بوستان سعدی و قصاید متنبّی نشان دهندۀ عقیده و تعهد سعدی به اصول فکری و فرهنگی و تاریخ ادبیات سبک سنتی فارسی و موضع انتقادی متنبّی در این امور است.