مقایسه مؤلفه‌های حماسه‌های نوین با حماسه‌های کهن در ادبیات فارسی (با تأکید بر عنصر اسطوره)

چکیده

شعر نو حماسی از جمله جریانهای عمدۀ شعر معاصر است که ویژگی‌های حماسی آن متناسب با شرایط تاریخی دگرگون شده است. احمد شاملو، اخوان ثالث، سیاوش کسرایی و شفیعی کدکنی از درخشانترین چهره‌های این جریان هستند که ویژگی‌های حماسی شعرشان چشمگیرتر از دیگر شاعران معاصر است. در این پژوهش برای توصیف دگرگونی حماسه، متناسب با نیازهای بیانی تازه، ویژگی‌های حماسی شعر شاعران مذکور به همراه برجسته‌ترین شاعران انقلاب مانند نصرالله مردانی، حمید سبزواری و موسوی گرمارودی به سه دسته تقسیم شده است: ویژگی‌های محتوایی، ویژگی‌های زبانی (گزینش کلمات و ترکیبات متناسب با درونمایۀ حماسی، کهنگی ترکیبات و ساختارهای نحوی) و ویژگی‌های ادبی (فضاسازی‌های حماسی، اغراق، وزن و موسیقی باشکوه حماسی). تحقیق حاضر از نوع تحقیقات نظری و کیفی میباشد که بهترین روش با توجه به موضوع تحقیق و اهداف آن، روش کیفی – تحلیلی است. در این روش جهت کسب اطلاعات از شیوۀ فیشبرداری از منابع موجود در کتابخانه‌ها استفاده شده و جهت نتیجه‌گیری یا استنتاج، از روش تحلیل مفاهیم و متن استفاده شده است. در اغلب شاعران معاصر (بویژه قبل از انقلاب) دلباختگی به ایران، آن‌ها را بسوی دوران با شکوه و عظمت ایران باستان سوق میدهد و سبب میگردد هر عنصری که با وطن پیوند داشته باشد در اشعارشان تجلی یابد. عناصر حماسی، اساطیری، آیینی و حتی موجودات وهمی و ابزار حماسی گاه با خشم و خروش متعصبانه ـ بیشتر در شعر اخوان - و گاه با نگاهی امیدوارانه و منطقی ـ در شعر سیاوش کسرایی - و گاه بگونۀ مسالمت‌آمیز در کنار عناصر اسلامی ـ در شعر شفیعی‏کدکنی ـ و گاه با زبان نازش و افتخار - در اشعار طبری نیمایوشیج - حضور می‌یابد. بطور کلی از تحلیل داده­ها می‌توان به این نتیجه رسید که شباهت‌ها و تفاوت‌هایی از منظر ساخت و محتوا در حماسۀ کهن فردوسی و حماسۀ نو وجود دارد. از منظر زبانی استفاده از کلمات حماسی در هر دو نوع حماسه وجود دارد؛ همچنین از منظر ادبی استفاده از اوزان مشترک و موسیقی درونی و بیرونی، اغراق و عاطفۀ حماسی در هر دو نوع حماسه دیده میشود. از منظر محتوایی نیز میهن­پرستی و دفاع از میهن از وجوه مشترک هر دو نوع حماسه میباشد. تفاوت فاحش میان حماسۀ کهن و نو، ارتباط محتوایی حماسۀ نو با مسائل اجتماعی و سیاسی است؛ امری که در حماسۀ کهن کمتر اهمیت داشته است.