واکاوی رویکردهای تفسیری به قصه‌های تمثیلی سهروردی از منظر نسبت داستان و حقیقت

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی جایگاه‌ داستان‌های رمزی سهروردی در فلسفه‌ی او؛ از منظر و دیدگاه چهار مفسر و با رویکرد توصیفی–تحلیلی و انتقادی تلاش می‌کند تا با اتکا به مفاهیم بنیادین در فلسفه اسلامی و حکمت اشراق، جایگاه روایت‌های تمثیلی در منظومه فکری سهروردی را تحلیل کند. پژوهش به دنبال غرض و غایتی است که سهروردی از به‌کارگیری یک قالب هنری به شکل داستان از دید تفسیری محققان برای بیان آراء فلسفی و عرفانی خود دارد. دیدگاه‌های متفاوتی در مورد جایگاه‌ قصه در فلسفۀ سهروردی وجود دارد، بعضی از متفکران آن‌ها را صرفاً چهره‌ی مبدل فلسفۀ او می‌دانند، بعضی یک امر عرفانی خاص، و بعضی آن‌ها را امری کاملاً هنری و مستقل از فلسفۀ او می‌دانند. در این پژوهش، آراء چهار مفسر سهروردی پژوه؛ دینانی، نصر، کربن و پورنامداریان درباره‌ی نسبت حقیقت و داستان در روایت‌های تمثیلی سهروردی مورد تحلیل و واکاوی فلسفی قرار گرفته است. در نتیجه، پژوهش حاضر نشان می‌دهد که هر یک از این چهار مفسر، با توجه به افق فکری خویش، تبیینی خاص از نسبت داستان و حقیقت در حکمت اشراق ارائه می‌دهند: دینانی داستان را صورت تمثیلی و عقلانیِ فلسفه‌ی اشراق می‌بیند؛ نصر آن را زبانی رمزی برای انتقال معرفت عرفانی و حقیقت قدسی می‌خواند؛ کربن آن را جلوه و ظهور حقیقت در مرتبه‌ی مثالیِ هستی تفسیر می‌کند؛ و پورنامداریان قصه را تجربه‌ای هنری و بیانی ادبی از سلوک درونی فیلسوف می‌داند. در پایان، دیدگاه این پژوهش نیز با تفسیر کربن هم‌سویی دارد؛ بدین معنا که داستان‌های رمزی سهروردی نه بازنمایی عقلانی حقیقت، بلکه تجلّی آن در مرتبه‌ی خیال و زبان تمثیلی‌اند. از این منظر، تمثیل در آثار سهروردی نه ابزار تبیین، بلکه خود واقعه‌ی ظهور معناست.