تحلیل دقیق و تطبیقی زیبایی‌شناسی استعاره‌های مفهومی در غزلیات حافظ با رویکرد شناختی و بررسی تأثیر آن‌ها بر ادبیات عرفانی فارسی

چکیده

این مقاله به تحلیل استعاره‌های مفهومی در غزلیات حافظ با رویکرد شناختی و بررسی تأثیر آن‌ها بر ادبیات عرفانی فارسی می‌پردازد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و تحلیل استعاره‌های مفهومی در اشعار حافظ و بررسی رابطه آن‌ها با مفاهیم عرفانی و فلسفی است. استعاره‌های حافظ، که عمدتاً در قالب تصاویر زبانی چون «جام شراب»، «ساقی» و «نای» به‌کار می‌روند، نه تنها در سطح زیبایی‌شناختی بلکه در سطح معنایی، مفاهیم پیچیده‌ای همچون عشق الهی، وصال، فنا و سفر معنوی را بیان می‌کنند. این تحقیق بر اساس نظریه استعاره شناختی لیکاف و جانسون (1980) به تحلیل این استعاره‌ها پرداخته و پیوند آن‌ها با مفاهیم عرفانی را مورد بررسی قرار می‌دهد. از طریق تحلیل تطبیقی با آثار شاعران بعدی چون مولوی و عطار، پژوهش به تأثیرات این استعاره‌ها بر شعرای پس از حافظ می‌پردازد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که حافظ با استفاده از استعاره‌های مفهومی، زبان جدیدی برای بیان تجربیات عرفانی و فلسفی ایجاد کرده است که تأثیر آن همچنان در ادبیات عرفانی فارسی مشهود است. این استعاره‌ها نه تنها به غنای معنایی اشعار حافظ افزوده‌اند، بلکه به‌عنوان الگویی برای شاعران بعدی در بیان مفاهیم عرفانی و فلسفی عمل کرده‌اند. در نهایت، این مقاله به اهمیت استعاره‌های مفهومی حافظ در گسترش و تداوم مفاهیم عرفانی در شعر فارسی و تأثیر آن‌ها بر ادب عرفانی پس از حافظ پرداخته است.